Μπερτσέλιους, Γενς Γιάκομπ

(Jens Jakob Berzelius, Βεβερσούντα, Σέργκαρντ 1779 – Στοκχόλμη 1848). Σουηδός χημικός. Σπούδασε αρχικά ιατρική, την οποία άσκησε για μια μικρή περίοδο, και ύστερα χημεία στην Ουψάλα· υπήρξε καθηγητής της χημείας στην ιατρική σχολή της Στοκχόλμης και το 1815 κατέλαβε την έδρα της χημείας στο εκεί πανεπιστήμιο. Είχε μαθητές τον Βέλερ, τον Μίτσχερλιχ κ.ά. Το 1832 αποσύρθηκε από τη διδασκαλία και αφοσιώθηκε στις μελέτες του. Μετά τις ανακαλύψεις του Βόλτα, ασχολήθηκε με τα χημικά φαινόμενα του ηλεκτρικού ρεύματος και μαζί με τον Xίτορφ δημοσίευσε τα Γαλβανικά Πειράματα (1802-3), όπου εξήγησε πώς τα οξέα και οι βάσεις χωρίζονται αντίστοιχα στο θετικό και στον αρνητικό πόλο. Συνετέλεσε αρκετά στην ανάπτυξη της ατομικής θεωρίας και θεμελίωσε ένα σύστημα παραστατικής διατύπωσης των χημικών ενώσεων, το λεγόμενο δυαδικό, το οποίο –για πολλές δεκαετίες– θεωρήθηκε ένας σωστός τρόπος ερμηνείας της υφής των χημικών ενώσεων. Ο Μ. παραδεχόταν ότι όλες οι χημικές ενώσεις αποτελούνται από δύο μέρη (άτομα ή ομάδες ατόμων), που έχουν αντίθετη ηλεκτρική πολιτικότητα και έτσι έλκονται μεταξύ τους. Στον Μ. οφείλεται επίσης η ανακάλυψη και η μελέτη των στοιχείων όπως το δημήτριο (1803), το λίθιο, το σελήνιο (f817), το πυρίτιο (1824), το ταντάλιο (1825), το θόριο (1828), το ζιρκόνιο (1829) και το βανάδιο (1830). Μετά τις έρευνες αυτές αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στην επίλυση ενός προβλήματος που απαιτούσε ευρείες και πολλές γνώσεις και επιμελημένες αναλύσεις: θέλησε να προσδιορίσει τα ατομικά βάρη των στοιχείων και τους χημικούς τύπους των συνθέτων σωμάτων. Για να πραγματοποιήσει το έργο αυτό συστηματοποίησε και τελειοποίησε τις ποιοτικές και ποσοστικές αναλυτικές μεθόδους. Εισήγαγε, χρησιμοποιώντας τα αρχικά των λατινικών και σπανιότερα των ελληνικών ονομάτων, την παράσταση των χημικών στοιχείων με σύμβολα και απέδωσε στα σύμβολα αυτά μια ποσοτική έννοια, με την οποία το χημικό σύμβολο παριστάνει έναν αριθμό γραμμαρίων, ο οποίος αντιστοιχεί στο ατομικό βάρος του στοιχείου. Τα ατομικά βάρη όμως που προσδιόρισε ο Μ., αναφέρονται στο ατομικό βάρος του οξυγόνου, στοιχείου που αυτός θεωρούσε ως τη βάση ολόκληρου του περιοδικού συστήματος. Ο Μ. απέβλεπε με την εργασία του να προσδιορίσει τα ατομικά βάρη και τους τύπους των χημικών ενώσεων. Ο σκοπός του όμως επιτεύχθηκε το 1858 με την εργασία του Κανιτσάρο. Ο Μ. ασχολήθηκε επίσης με τα οργανικά οξέα και τα φαινόμενα της αλλοτροπίας, της ισομέρειας, της μεταμέρειας και της πολυμέρειας. Έδωσε νέα ανάπτυξη στην ορυκτολογία, όχι μόνο πραγματοποιώντας αναλύσεις ορυκτών, αλλά θεμελιώνοντας παράλληλα μια συστηματική ορυκτολογία, που βασίζεται στη χημική σύνθεση των ίδιων των ορυκτών. Οι κυριότερες εργασίες του είναι: Μελέτη περί των αναλογιών υπό τις οποίες ευρίσκονται ενωμένα τα στοιχεία στον ανόργανο κόσμο· Μελέτη περί της θεωρίας των χημικών αναλογιών. Το σύγγραμμα του Περί Χημείας, σε πέντε τόμους (1843), μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα στην εκπαίδευση έως το δεύτερο μισό του 19ου αι. Το 1822 άρχισε η έκδοση του περιοδικού: Χρονικά επί της προόδου των φυσικών επιστημών, που συνέχισαν κατόπιν οι Λίμπιχ, Νόιμαν και άλλοι, με τον τίτλο Χημικά Χρονικά.